Nesli Tehlikede Olan Türler

Dünyada milyonlarca canlı türü bulunduğu düşünülmektedir. Günümüzde bu canlı türlerinin yaklaşık iki milyonu tanımlanabilmiştir. Bir coğrafi bölgede tür ve sayı bakımından görülen canlı zenginliği biyoçeşitlilik olarak tanımlanır. Dünyada insan etkinliğinin çoğalması biyoçeşitliliğin azalmasına neden olur. Biyoçeşitliliğin azalması ile bazı canlı türleri yok olma tehlikesi ile karşılaşır. Türlerin doğal yaşam alanlarının azalması, iklim değişikliği, aşırı sulama, plansız madencilik, orman ve su kaynaklarının yok edilmesi gibi nedenlerle yaşam alanları (habitat) kaybolmaktadır. Habitatların tahrip edilmesi, ortama yabancı türlerin girmesi, besin zincirinin bozulması, bilinçsiz avlanma, tarım ilaçlarının aşırı kullanılması vb. durumlar bazı türlerin neslinin tükenmesine neden olmaktadır. Nesli tehlike altında olan türler, yok olma tehdidi altındaki canlı türleridir ve bu türler Dünya Doğayı Koruma Birliğinin (IUCN) iki yılda bir yayımlanan kırmızı listesinde yer alır. Dünya Doğayı Koruma Birliğinin raporuna göre, insanlardan dolayı 9040 kuş türünün %13’ü, memeli hayvanların ise yaklaşık %25’i yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Sadece 2006’da listeye 530 türün yok olduğunun eklenmiş olması, canlı türlerinin ne büyük bir tehdit altında olduğunu gösterir. Bu türlerin bazıları şunlardır: 1840 yılında 25.000 gri balina sayılmış (Fotoğraf 3.19) fakat 1875 yılında 50 balinayı bir arada görmek imkânsız hâle gelmiştir. Kutup bölgesindeki buzulların erimesiyle kutup bölgesindeki yaşam alanı tehlike altına girmiştir (Fotoğraf 3.20). Tahminlere göre kutup bölgesindeki bu durum değişmezse önümüzdeki 50 yılda kutup ayısı türünde yaklaşık %30’luk bir azalma olacaktır. Madagaskar’a özgü bir canlı olan lemurun (Propithecus verreauxi-propitekus veröksi, Fotoğraf 3.21) yaşam alanının tahrip olması ve bilinçsiz avlanma nedeniyle nesli tehlike altına girmiştir. Siyah çizgili albatros (Thalassarche melanophrys - talasarç melanopris, Fotoğraf 3.22) türünün de bilinçsiz avlanma avlanma sonucu nesli tehlike altına girmiştir. Kısa gagalı yunus (Delphinus delphis - delfinus delfis) türünün sayısı, bilinçsiz avlanma ve yaşam alanlarının bozulması sonucu son 40 yılda yarı yarıya düşmüştür. Dünyada nesli tükenme tehlikesi altında olan hayvanlar arasında Meksika yunusu (Phocoena sinus-fosena sinüs), büyük panda (Ailuropoda melanoleuca-ayloropoda melanoluka) ve Sumatra kaplanı (Panthera tigris sumatrae-Pantera tigris sumatra) sayılabilir. Dünyada nesli tükenen bitkilere de İspanya yaban soğanı (Allium rouyi - aliyum royi) ve İngiltere üvez ağacı (Sorbus wilmottiara - sorbus vilmotiara) örnek verilebilir. Dinozorlar, moa, Tazmanya kaplanı (Thylacinus cynocephaus-tilasinus sinosefalus), Hazar kaplanı (Panthera tigris virgata - pantera tigris virjata), nesli tükenen hayvanlara; Bengal palmiyesi (Corypha taliera - koripa taliyeru) ve Tayvan orman gülü (Rhododendron kanehirai - rododendron kanehirayi) de nesli tükenen bitkilere örnek olarak verilebilir. Türkiye’de bulunan 141 sürüngen ve amphibi türünden 16’sı endemik olup bu endemik türlerin 10 tanesinin nesli tehlike altındadır. Ayrıca 161 memeli türünün 23’ünün, 460 kuş türünün 17’sinin nesli tehlike altındadır. Ülkemizde nesli tükenen memeliler (Fotoğraf 3.24) Anadolu parsı (Panthera pardus tulliana - pantera pardus tulyana), Asya fili (Elephas maximus - elephes maksimus), Asya aslanı (Panthera leo persica - pantera leo persika), Hazar kaplanı, Kafkas öküzü (Bison bonasus caucasicus - bizon bonazus kakasikus) ve çita (Acinonyx jubatus raddei - asinoniks yubatus redeyi) türleridir. Ülkemizde en son kaplan 1970’te Hakkâri Uludere’de, en son Anadolu parsı da yine 1970’li yıllarda vurulmuştur. Türkiye’de 8 kuş türünün son 50 yıl içinde nesli tükenmiştir. Bunlardan mezgeldek (Tetrax tetrax-tetraks tetraks), yılanboyun (Anhinga melanogaster-anhinja melanogaster) ve yakalı toy (Chlamidotis macqueenii-klomidotis makueni) kuşlarının soyunun tükendiği resmî olarak açıklanmıştır (Fotoğraf 3.25). Yukarıda belirtilenler haricinde kunduz, sığın (Alces alces-alses alses) ve su samuru (Lutra lutra-lutra lutra) yeterince araştı- rılmadığı için bunların soyunun tükenip tükenmediği kesin olarak bilinmemektedir. Ayrıca kelaynak kuşu (Geranticus eremita-gerantikus eremita), Akdeniz foku (Monachus monachus-monakus monakus), Çoruh engereği (Vipera pontica-vipera fantika), kırmızı benekli alabalık (Salmo trutta caspius-vipera fantika) nesli tükenme tehlikesi altında olan hayvanlardandır. Bilim insanlarına göre tepeli pelikan (Pelecanus crispus-felekanus krispus) türleri büyük tehlike altında bulunmaktadır. Ayrıca denizlerde de aynı tehlike devam etmektedir. Yunuslar, foklar, denizanaları, beni balığı (Cyprinion macrostamus-siprinyon makrostamus), büyük ve küçük ayı istakozları, deniz kaplumbağaları, süngerler, kırmızı yıldız, denizatı, kırmızı ve siyah mercanlar soyu tükenme tehlikesi altında olan türlerdir (Fotoğraf 3.26). Eğer habitat tahribatı, plansız nüfus artışı, yapılaşma, ormanların yakılması, sulak alan tahribi sürerse daha birçok tür tükenme tehlikesi altına girecektir.